Beta-glukan i njegove koristi

Beta-glukani su vrsta vlakana u zidovima stanica nekih vrsta plijesni, bakterija, gljivica, algi (poput morske trave), ali ih ima i u namirnicama poput zobi, ječma, pšenice, raži i gljiva. Beta-glukani služe kao izvor energije i strukture ovih različitih biljnih vrsta.
Većina beta-glukana je rastvorljiva u vodi, te najčešće fermentiraju (kao prebiotik) u digestivnom traktu. Beta-glukani iz bakterija, gljivica i kvasca najčešće nisu rastvorljivi u vodi.
Mnogo važnije, beta-glukani su zasebna porodica vlakana, biološki aktivna, što je karakteristika koja igra ulogu u njihovim značajnim pozitivnim učincima na zdravlje.

Pozitivni efekti

Beta-glukani mogu imati veoma značajan uticaj na opće zdravlje, uključujući srce, imuni sistem, crijeva i nivo šećera u krvi.

1. Mogu poboljšati zdravlje srca

Eksperti objašnjavaju da je poboljšanje zdravlja srca jedan od najpoznatijih pozitivnih efekata beta-glukana. Studije su, nakon uzimanja beta-glukana, identificirale poboljšanja u ukupnom nivou LDL holesterola; ovi lipidi su među najznačajnijim faktorima rizika za bolesti srca. Američka agencija za hranu i lijekove (FDA) čak je na osnovu ovih studija odbacila tvrdnje da su namirnice koje su bogate beta-glukanima štetne po srce. To odbacivanje FDA bazirano je na dozi beta-glukana (3 grama ili više) iz cjelovite zobi ili ječma u kontekstu ishrane siromašne zasićenim mastima i holesterolom. A kako ove analize nasumično kontroliranih ispitivanja pokazuju, nauka je potvrdila sposobnost beta-glukana (iz zobi i ječma) da poboljša lipide ključne za zdravlje srca.

2. Mogu poboljšati imunitet

Doktori beta-glukane smatraju “jednim od najmoćnijih fitohemikalija koje poboljšavaju imunitet”. Istraživanja su pokazala da ovi bioaktivni polisaharidi mogu imati pozitivan efekat na imuni sistem, i to na nekoliko specifičnih načina.
U opsežnom radu, objavljenom 2020. u časopisu Molecular Nutrition and Food Research, istraživači su ispitali uticaj specifične vrste beta-glukana na imunitet (beta-1,3/1,6-glukani) iz pekarskog kvasca (Saccharomyces cerevisiae), u pretkliničkim istraživanjima na ljudima. Naučnici su demonstrirali da beta-glukani imaju antioksidansne sposobnosti, te da su potentni imunomodulatori: pomažu odbranu i jačanje funkcija ključnih imuno-stanica, poput neutrofila i makrofaga. Ova esencijalna bijela krvna zrnca pomažu zaštiti imunog sistema od raznih prijetnji i infekcija.

Beta-glukani, također, balansiraju upalu, koja je kritičan dio odgovora imunog sistema našeg organizma. U konačnici, beta-glukani iz kvasca štite od uticaja infekcije, te umanjuju simptome u predjelu gornjeg respiratornog trakta, poput prehlada i gripa.

3. Poboljšavaju zdravlje crijeva

Zato što su određeni beta-glukani (poput onih iz zobi i ječma) rastvorljiva vlakna, apsorbiraju vodu kroz intestinalni trakt, te gomilaju stolicu, čime pomažu redovno pražnjenje, umanjujući konstipaciju i dijareju. Beta-glukani djeluju i kao prebiotici, hraneći dobre bakterije u crijevima, te pomažući balans crijevnog mikrobioma.
U kombinaciji sa inositolom i digestivnim enzimima, beta-glukan se pokazao djelotvornim kod problema sa gasovima, nadimanjem i abdominalnim bolom kod osoba koje pate od sindroma iritabilnog crijeva, kao i kod upalnih bolesti crijeva, poput Chronove bolesti i ulceroznog kolitisa.

4. Unapređuju kontrolu šećera u krvi

Poput ostalih rastvorljivih vlakana, beta-glukani mogu pozitivno uticati na ključne metaboličke zdravstvene parametre: nivo šećera u krvi. Prikupljeni dokazi iz nasumičnih kontroliranih kliničkih istraživanja kod oboljelih od dijabetesa demonstriraju mogućnost beta-glukana da poboljšaju nivoe šećera u krvi, kao i glikemijsku kontrolu, koja se mjeri sa HbA1c. (Bitno je napomenuti da su u ovim istraživanjima korištene značajne doze od 2 do 6 grama beta-glukana tokom nekoliko nedelja.)

5. Produžavaju život

Iako je većina istraživanja o beta-glukanima i starenju sprovedena na životinjama, dugovječnost je još jedan potencijalna dobrobit vrijedna pomena. Dokazi su u ranoj, istraživačkoj fazi, ali studija objavljena 2020. u stručnom časopisu Rejuvenation Research sugerira da beta-glukani potpomažu efekte anti-ageinga time što smanjuju oksidativni stres te pomažu borbu protiv infekcije.
Naravno, uz značajnu ulogu koju beta-glukani imaju u metaboličkim procesima i imunom sistemu kod ljudi, može se pretpostaviti da ovi značajni bioaktivni biljni sastojci mogu doprinijeti zdravom starenju. Dodatna istraživanja pomoći će u dokazivanju ove hipoteze.

6. Mogu se koristiti kao topikalni tretman kože

Iako korist od beta-glukana dolazi sa konzumiranjem, određeni pozitivni učinci mogu se postići njihovim nanošenjem na kožu. Potencijalni mehanizmi koji beta-glukane čine odličnim kozmetičkim sredstvom uključuju antioksidanse, ovlaživače kože, kao i mehanizme u borbi protiv pojave bora.
Postoji relativno mali broj istraživanja beta-glukana kao topikalnih sredstava. Ali, neka laboratorijska istraživanja su pokazala da, kada se koriste kod akutnih i hroničnih rana, ova biljna vlakna ubrzavaju proces ozdravljenja kontrolirajući upalu, te doprinoseći razvoju nove kože, borbi protiv bakterija i virusa, koji mogu dovesti do infekcije.

Koji su najbolji izvori beta-glukana?

Kako ćete biti sigurni da li ishranom unosite dovoljno beta-glukana? Možete početi konzumiranjem namirnica bogatih vlaknima: zob, ječam, cjelovite žitarice, pekarski kvasac, gljive (bukovača, puranov rep, reishi, shiitake, enoki).
Kako ne biste svaki dan jeli zdjelu zobene kaše, zob možete dodati smutijima, proteinskim šejkovima ili pečenim jelima, čime ćete povećati unos beta-glukana. Zobeno brašno možete koristiti umjesto pšeničnog. Ječam je također bogat beta-glukanima, pa u pripremu jela u obzir dolazi i ječmeno brašno, posebno jela sa rižom.

Nauka: Kako beta-glukani pomažu?

Na koji način beta-glukani djeluju, zavisi od pozitivnih učinaka o kojima je riječ. Ukoliko se radi o imunitetu, beta-glukani su antioksidansni imunomodulatori, koji pomažu da se istrenira naša imunološka odbrana, te balansira odgovor na upalu.
Za zdravlje crijeva i kardiometaboličke benefite (poput snižavanja holesterola i poboljšanja kontrole šećera u krvi), konzumiranjem zobi i ječma biološki mehanizam ukorijenjen je u činjenici da se radi o rastvorljivim vlaknima. To znači da beta-glukani crpe vodu iz crijeva i formiraju viskoznu supstancu poput gela, usporavajući tranzit hrane (i apsorpciju njihovih komponenti, poput glukoze i holesterola) kroz digestivni trakt.
To je način na koji se regulira nivo šećera u krvi, jer se šećer u krvi apsorbira postepeno. Beta-glukan čovjek ne može da svari, što znači da on prolazi kroz digestivni trakt nesvaren i neapsorbiran. S obzirom da netaknut prolazi kroz crijeva, sa sobom može nositi višak lipida, poput holesterola.

Koji su potencijalni neželjeni efekti?

Postoji mnogo naučnih dokaza i budućih istraživanja u korist beta-glukana. U porastu su istraživanja beta-glukan koncentrata i ekstrakta, koji se uzimaju u vidu dopune ishrane, a smatra se da su blagotvorni po imuni sistem djece i odraslih.
Beta-glukani se veoma toleriraju, te imaju visok nivo sigurnosti. U kliničkim istraživanjima beta-glukana iz zobi ili ječma nije bilo neželjenih pojava kod djece i odraslih. Isti zaključak važi i za beta-glukan iz kvasca.
Jedna potencijalna interakcija između lijeka i hrane vezana je za imunosupresante. Naime, beta-glukani promoviraju i stimuliraju imuni sistem, te osoba koja koristi imunosupresante trebala bi se posavjetovati sa ljekarom u vezi značajno povećanog unosa beta-glukana. Naravno, savjetovanje sa ljekarom se uvijek preporučuje kod drastičnih promjena životnog stila, posebno ukoliko uzimate lijekove.